Totem Nedir?
isim Fransızca totem
İlkel toplumlarda topluluğun ondan türediği sanılan ve kutsal sayılan hayvan, ağaç, rüzgâr vb. herhangi bir doğal nesne, ongun.
Totem, bazı toplumlarda, bir insan ya da topluluk ile özel bir bağlantısı olduğuna inanılan hayvan ya da bitkilere verilen addır. Bu özel bağlantı, akrabalık ilişkisi ya da gizemli bir bağ biçiminde olabilir. Totem sözcüğü, Kuzey Amerika Yerlileri’nden Ocibualar’ın ototeman sözcüğünden türemişti. Ocibualar, bu sözcüğü kendi içlerinden bir grup ile özel ilişkisi olduğunu düşündükleri hayvan ya da bitki anlamında kullandılar.
Bu ilişkinin kaynağı, bir kadın ya da erkek kahramanın bir hayvanla yakın dostluğunu anlatan eski bir efsane olabiliyordu. Bir topluluğun kendisinin bir hayvan ya da bitkinin soyundan geldiğine inanması da, o hayvan ya da bitkinin totem sayılmasına yol açabiliyordu. Bu inanışa göre, totem sayılan hayvan ya da bitkinin her türü bu grubu oluşturan bireylerin akrabası sayılırdı. Avustralya, Afrika, Asya, Pasifik Adaları ve Güney Amerika, gibi dünyanın çeşitli bölgelerinde benzer inanışlar görülmüştür. Örneğin Avustralya Yerlileri’nden bir bölümü soylarının bir çeşit tırtıldan geldiğine inanırdı. Kabile ya da klanın ortak bir totemi olabileceği gibi, bireysel totemler de vardır. Bu genellikle, bir insanla ilişki kuran ve onun koruyucu ruhu biçiminde algılanan bir hayvandır.
Ortak toteme sahip topluluklarda totem kuşaktan kuşağa geçer. Topluluğun ahlak kuralları, evlenme koşulları, yasaklar ve ayinleri çoğunlukla bu totemle ilişkilendirilmiştir. Bu toplulukların çoğunda, totemin simgelediği bitkinin ya da hayvanın öldürülmesi, yenmesi hatta bazen dokunulması ve bakılması yasaktır. Tersine davranan kişinin öleceğine ya da delireceğine inanılır. Bazı toplumlarda ise, totemin simgelediği hayvan ve bitkiler genellikle yılda bir kez düzenlenen özel bir törenle yenilebilir.
Avrupa’da totem düşüncesine rastlanmamıştır. Ama Kuzey Amerika’da yaşamış olan İrokua Yerlileri’nin çok kalabalık topluluklarca inanılan ve onlara birliktelik duygusu veren ayı, kurt ya da atmaca totemleri okul ve spor kulüplerinin armalarına ya da İngiltere ve Batı Avrupa’da yaşamış soylu ailelerin nişanlarına benzetilebilir.
Kısa bir süre önce, totemciliğin yani bir toteme sahip olmanın en eski dinsel inanış biçimi olduğu düşünülmekteydi. Totemlerin yalnızca dinsel inanıştan kaynaklanmadığının anlaşılmasıyla bu düşünce geçerliğini yitirdi.
Bu konuda çalışmalar yürüten bilim adamları artık batı düşünce biçimi ile totemleri olan toplumların düşünceleri arasındaki benzerlikleri araştırmaya ağırlık veriyorlar.
ABD’nin kuzeybatı kıyısında ve Kanada’da yaşayan Yerliler’in totem direkleri üzerine oydukları totem figürlerinin, ailelerin soyağaçlarını ya da başlarından geçen olayları betimlediği düşünülebilir. Totem direkleri çeşitli amaçlarla kullanılmıştır. Mezar yerinin belirlenmesi, evin eski ve yeni sahibinin tanıtılması, konukseverlik işareti olması gibi işlevlerinin yanı sıra, bu direklerden evlerin çatılarını taşıyan sütunlar olarak da yararlanılmıştır.
