Akut ve kronik pankreatit hakkında bilgi verir misiniz?
Akut Pankreatit
Pankreasta akut ya da kronik gidiş gösteren iltihap halidir.
Belirtiler
Akut Pankreatit, ani başlayan bir pankreas inflamasyonudur (yangı). Olay bir anlamda pankreasın değişik derecelerde hasar görmesi olarak da özetlenebilir. Bu hasar bazen pankreas hücrelerinin ölümüne neden olabildiği gibi, ortaya çıkan bazı kimyasal maddelere bağlı olarak gelişen olaylar vücudun tamamını ilgilendiren genel bir felaket haline de dönebilir. Başka kelimeler ile ifade etmek gerekirse; pankreas hem iç salgı (endokrin: Örn. İnsülin) hem de dış salgı (ekzokrin: Örn. Amilaz, lipaz,tripsin…) yani sindirime yardımcı maddeler salgılar. Bu dış salgı içindeki maddeler inaktif formda olup, bağırsakta aktif hale geçerler ve yağ, şeker ile proteinlerin parçalanmasını sağlarlar. İşte akut pankreatitte bu maddeler bir şekilde daha pankreas içindeyken veya bir nedenle çevre dokulara ulaşarak aktif hale geçip dokuları parçalamaya başlarlar. Akut pankreatit bu kontrol dışı dokuların parçalanması olayına karşı vücudun ortaya koyduğu savunmanın ve sonuçlarına verilen isimdir.
Tanı
Akut pankretitin bir çok nedeni vardır. En sık rastlanılanı ise safra kesesi taşlarıdır. Safra kesesindeki taşlar kesenin kasılması ile ana safra kanalına dökülebilirler ve tıkanma sarılığı nedeni olabilir. Safra kanalına düşen taş ya kanal çıkışını tıkayarak ya da çıkıştan zorla da olsa geçip bağırsağa düşerken yarattığı olaylara bağlı olarak pankreas kanalında da değişik derecelerde tıkanıklık, basınç artması, hasar ve kanaldakilerin çevreye sızmasına neden olabilir.
Aktif hale geçen enzimler çevredeki sağlıklı dokuları parçalamaya başlayabilir. Akut pankreatitin safra taşından sonra ikinci sırada gelen nedeni ise yoğun alkol kullanımıdır. Alkol de direkt ve indirekt yollardan benzer zincirleme reaksiyonları başlatabilir. Bu en sık iki neden dışında, çocuklarda kabakulak, erişkimde hiperlipidemi (kan yağlarının yüksekliği), kanal darlığı, pankreasın bazı doğmalık anomalileri, travma, nadiren de olsa hamilelik, veya hiçbir neden olmaksızın da akut pankreatit gelişebilir.
Bu konuda deneyimli bir cerrah, klinik tablo ve bazı laboratuar testleri ile (özellikle kan amilaz ve lipazının çok yüksek olması…) tanıyı rahatlıkla koyar. Özellikle çekilen ilaçlı bilgisayarlı tomografide pankreasın hasarı hakkında fikir edinilebilir.
Tedavi
En kritik sorun akut pankreatitin tipini belirlemek ve nedeni ortaya koymaktır. Eğer ortadan kaldırılabilir bir neden ise (Ör.: kanalı tıkamış bir safra taşı) nedenin süratle ortadan kaldırılması tablonun süratle düzelmesine neden olur. Hangi tip olursa olsun tedavi genel prensipler doğrultusunda pankreası dinlendirmek yani ağızdan gıda alımını kesmek, damardan beslemek ve pankreastaki hasarın seviyesini bilgisayarlı tomografi ile takip etmek olarak başlar. Hafif formda, görüntülemede doku kaybı olmaksızın olayın 3-5 gün içerisinde gerilediği klinik bulguların (şikayetlerin) süratle gerilediği gözlenir ve ilave tedavi gerekmez. Ancak, değişik derecede doku ölümü (nekroz) saptanması ağır form ile karşı karşıya kalındığını gösterir ki bu özellikle uzman bakımı gerektirir. Doku kaybının seviyesinin takibi, bu ölü dokuları ölümcül bir komplikasyon olan infeksiyondan koruma, bozulan diğer sistemler ile mücadele, ameliyat zamanının planlanması (en önemli faktörlerden biri)… gibi hamleler iyi hesaplanarak ve zamanında yapılmalıdır. Yanlış strateji ölüm ile sonuçlanabilir. Bu nedenle deneyim çok önemlidir. Akut pankreatit atağı sonrası ne yapılmalı? Akut atak atlatılır atlatılmaz, altta yatan neden ortadan kaldırılmalıdır. Aksi halde tekrarı kaçınılmaz olur. Neden safra kesesindeki taşlar ise, safra kesesi alınmalı, alkol ise alkol alımına son verilmeli… gibi. Eğer değişik derecelerde pankreas yetersizliği gelişir ise (sindirim bozukluğu , şeker hastalığı gibi) bunlar ile de ayrıca mücadele edilebilir.
Kronik pankreatit
Etyoloji
Klinik Yakınmalar
Kronik pankreatitde hangi yakınmalar olur?
Karın ağrısı
üst karında daha fazladır
yemeklerden sonra artabilir.
sırta ve bele vurabilir
alkol alımı ile artar
Bulantı kusma
istenmeyen kilo kaybı
yağlı dışkı
pankreasın sindirim enzimleri üretimi azaldığından yağlar sindirilemez
oturmak veya bazen öne doğru eğilmek hem akut hemde kronik pankreatitde karın ağrısını azaltabilir.
Tedavi
Kronik Pankreatit tedavisinde hedefler ne olmalı ve bunları sağlamak için neler yapmalıdır?
Tedavide amaçlar:
pankreas uyarılmasını azaltmak böylece daha az ağrı sağlamak
sindirim bozukluğunu düzeltmek
ağrıyı azaltmak
varsa eğer Diyabeti tedavi etmek olmalıdır.
Tedavide araçlar
yağdan fakir diyet yemek
yağda eriyen vitamin ve kalsiyum eksikliği oral alımı artırarak yerine koymak yetersiz kalıyorsa parenteral desteklemek.
Ağrıyı azaltmak için:
analjezikler
sinir blokajları
gerekirse kısmi pankreatektomi
kan şekeri kontrolünü sağlamak-gerekirse insülin tedavisi
Oral pankreas enzim replasman tedavisi:
eksik üretilen pankreas enzimi dışarıdan ağızdan alınır böylece sindirme işlemi düzeltilmeye çalışılır.
enzim replasmanı aynı zamanda pankreasın uyarılmasını azaltacağından ağrıyıda azaltabilir.
pankreas enzimlerinin tedavide etkili olabilmesi için, beraberinde mide asiditesinin azaltılması da gerekir. çünkü bu enzimler alkali ortamda daha etkin çalışırlar. asidik ortamda denature olma veya etkisizleşebilirler.
Hastalar alkolden uzak durmalılar
cerrahi:
ağrı için yapılabilir.
pankreas kanalında bir tıkanma varsa gerekebilir
pankreasın bir kıksmı veya tamamaı alınabilir. diyabeti olmayan hastalarda bir kısım bırakılması diyebet gelişmesini engellemek için uygun olabilir.
