20. Yüzyılda Osmanlı Devleti
A. TRABLUSGARP SAVAŞI ve UŞİ ANTLAŞMASI (1912)
19. yüzyılda siyasi birliğini tamamlayıp, sanayisini de geliştiren İtalya, sanayisi için gerekli olan hammadde ve pazar ihtiyacını karşılamak amacıyla sömürge aramaya başladı. Zengin yer altı ve yer üstü kaynaklarına sahip olan Trablusgarp, İtalya’nın hemen karşısındaydı. Üstelik Osmanlı Devleti’nin burayı savunabilecek gücü yoktu. İtalya 1911’de Trablusgarp’a saldırdı. Osmanlı donanması yetersizdi. Mısır da İngiliz işgalindeydi. Bu nedenle karadan ve denizden yardım gönderilemedi. Yalnız, Mustafa Kemal, Enver Bey gibi bazı genç subaylar gönüllü olarak gizlice Trablusgarp’a giderek İtalyanlara başarıyla karşı koydular. İtalya Osmanlı Devleti’ni barışa zorlamak amacıyla Rodos ve çevresindeki On İki Ada’yı işgal etti. Çanakkale Boğazı’na saldırdı, ancak bir sonuç elde edemedi. Bu sırada Balkan Savaşı’nın çıkması üzerine Osmanlı Devleti barış istedi. İtalya ile Uşi Antlaşması yapıldı. Buna göre;
* Trablusgarp’ın yönetimi İtalya’ya bırakıldı.
* Rodos ve çevresindeki On İki Ada geçici olarak İtalya’ya bırakıldı.
Trablusgarp Savaşı sonunda; İtalya, Doğu Akdeniz ve Ege’de önemli bir güç haline geldi. Osmanlı Devleti Kuzey Afrika’daki son toprağını da kaybetti. İtalya On İki Ada’yı geri vermedi.
B. BALKAN SAVAŞLARI (1912 – 1913)
Rusya’nın çalışmaları sonunda Sırbistan, Bulgaristan, Yunanistan ve Karadağ arasında gizli bir ittifak kuruldu. Amaçları Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda kalan topraklarını paylaşmaktı. Balkan devletleri, Trablusgarp Savaşı’ndan da yararlanarak 1912’de I. Balkan Savaşı’nı başlattılar. Osmanlı Devleti yapılan savaşlarda yenildi ve tüm Balkan topraklarını kaybetti. Yunanlılar, Ege adalarını işgal etti. Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti.
Savaşın kaybedilmesinde; Savaş başlamadan önce ordunun önemli bir kısmının terhis edilmesi, ordu mensupları arasında particilik çekişmeleri ve çeşitli anlaşmazlıkların olması etkili oldu.
I. Balkan Savaşı, Londra Antlaşması’yla sona erdi. Bu antlaşmayla;
* Edirne ve Kırklareli dahil bütün Balkan toprakları Balkan devletlerine bırakıldı.
* Ege adaları Avrupa devletlerinin vereceği karara bırakıldı (Daha sonra Yunanistan’a verildi).
Balkan devletleri, Osmanlı Devleti’nden aldıkları yerleri paylaşırken anlaşmazlığa düştüler. Yunanistan, Sırbistan ve I. Balkan Savaşı’na katılmayan Romanya Bulgaristan’a savaş açtılar. Bulgarlar yenildi. Bu durumdan yararlanan Osmanlı Devleti, Edirne ve Kırklareli’ni geri aldı. Balkan Savaşları sonunda;
* Osmanlı Devleti tüm Balkan topraklarını kaybetti. Balkanlardan Anadolu’ya büyük göçler oldu.
* Ege adalarının Yunanistan’a verilmesiyle Ege’deki Osmanlı üstünlüğü sona erdi.
* Balkanlarda çok miktarda Türk kaldı. Bu durum Türk azınlıklar sorununu ortaya çıkardı. Osmanlı Devleti bu Türklerin haklarını korumak ve sınırları belirlemek için Bulgaristan’la İstanbul, Yunanistan’la Atina Antlaşması’nı yaptı.
* Arnavutluk Osmanlı Devleti’nden ayrılan son Balkan devleti oldu.
C. I. DÜNYA SAVAŞI (1914 – 1918)
1. Savaşın Nedenleri
* Sömürge yarışı; Sanayi înkılabı sonunda üretimdeki artış hammadde ve pazar ihtiyacını artırdı. 1870’li yıllarda birliğini tamamlayıp sanayisini geliştiren Almanya dünyada sömürgeleştirilecek fazla bir yer kalmadığından İngiliz sömürgelerine göz dikti. Bu durum savaşın en önemli nedeni oldu.
* Almanya, Avusturya – Macaristan İmparatorluğu ve İtalya ile ittifak Devletleri grubunu oluşturdu. İngiltere, Fransa ve Rusya da aralarında anlaşarak İtilaf Devletleri grubunu oluşturdu. Gruplaşmalar rekabeti ve silahlanma yarışını artırdı.
* 19. yüzyılda milliyetçilik hareketleri etkisini iyice artırdı. 1914’te Saraybosna’yı ziyaret etmekte olan Avusturya – Macaristan veliahdı Ferdinand bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürüldü. Bu durum I. Dünya Savaşı’nı başlatan olay oldu.
Avusturya – Macaristan İmparatorluğu olayın sorumluluğunu Sırbistan’a yükleyerek, Sırbistan’a savaş açtı. Rusya, Sırbistan’ın yanında yer aldı. Fransa ve İngiltere’de Rusya’yı destekledi. Almanya ise Avusturya – Macaristan’ın yanında savaşa katıldı.
Bir süre tarafsız kalan İtalya Almanya’dan ayrılıp İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa girdi. Savaş sırasında Osmanlı Devleti ile Bulgaristan Almanya’nın yanında, Japonya, ABD, Romanya ve Yunanistan ise İtilaf Devletleri’nin yanında I. Dünya Savaşı’na girmiştir.
2. Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girmesi ve Savaştığı Cepheler
Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesinde; son zamanlarda kaybedilen yerleri geri almak, siyasi yalnızlıktan kurtularak devletin parçalanmasını önleme düşüncesi etkili oldu. İktidardaki İttihat ve Terakki liderlerinin aşırı Alman hayranı olması ve savaşı Almanya’nın kazanacağına inanmaları, son zamanlarda kaybedilen yerlerin çoğunun İtilaf Devletleri’nde olması, özellikle Rusya’nın Osmanlı Devleti üzerindeki emellerinin bilinmesi Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın yanında savaşa girmesinde etkili oldu.
Almanya Osmanlı Devleti’ni kendi yanında savaşa sokarak; cephe sayısını çoğaltıp savaşı geniş bir alana yayarak Avrupa’daki savaş yükünü azaltmayı, Süveyş kanalı ve Boğazları kontrol ederek İtilaf Devletleri’nin sömürgeleri ve Rusya ile bağlantısını kesmeyi, Osmanlı hükümdarının halifelik sıfatından yararlanmayı, Osmanlı Devleti’nin insan ve hammadde kaynaklarından yararlanmayı amaçladı.
İttihatçılarla Almanlar arasında gizli bir antlaşma yapıldı. Bu antlaşmadan sonra Akdeniz’de İngilizlerden kaçan iki Alman savaş gemisi Osmanlı Devleti’ne sığındı. Osmanlı Devleti’nin satın aldığını ilan ettiği bu iki gemi daha sonra gizlice Karadeniz’e çıkarak Rus limanlarını bombaladı. Bunun üzerine Rusya Osmanlı Devleti’ne savaş açtı.
D. OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER
1. Kafkas Cephesi
Bu cephe 1914’te Rus saldırısıyla açıldı. Ruslar durdurulduktan sonra Enver Paşa’nın başlattığı karşı taarruz ağır kış şartları, açlık ve salgın hastalıklar yüzünden ağır kayıplar ve başarısızlıkla sonuçlandı. Ruslar Erzurum, Muş, Bitlis ve Erzincan’ı aldı. 1916’da Doğu Cephesine atanan Mustafa Kemal Paşa Muş ve Bitlis’i, Ruslardan geri aldı. Bu sırada Rusya’da ihtilal çıktı. İktidarı ele geçiren Sovyet Rusya ile Brest Litowsk Antlaşması yapıldı. Bu antlaşma ile Rusya, 1878’de Berlin Antlaşması’yla aldığı Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı Devleti’ne geri verdi.
2. Çanakkale Cephesi
Bu cephe İtilaf Devletleri tarafından açıldı. İtilaf Devletleri;
* Boğazlar yoluyla Rusya’ya erzak ve cephane yardımı yapmak,
* Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak,
* Balkan devletlerini kendi yanlarında savaşa sokarak Balkanlardan Almanya’ya karşı yeni bir cephe açmak istemişlerdir.
Ancak hem deniz hem de kara savaşlarında ağır bir yenilgiye uğradılar. Osmanlı Devleti’nin kazandığı Çanakkale Savaşları
* I. Dünya Savaşı’nın en az iki yıl uzamasına,
* İngiltere ve Fransa’dan yardım alamayan Rusya’da karışıklıklar çıkmasına,
* Bulgaristan’ın Osmanlı Devleti ve Almanya’nın yanında savaşa girmesine,
* Mustafa Kemal’in Türk halkı tarafından tanınmasına, neden olmuştur.
3. Irak Cephesi
Bu cephe Irak petrollerini ele geçirmek, Türk ordusunun İran’a girmesini engellemek isteyen İngilizler tarafından açıldı. Osmanlı Devleti burada önemli başarılar elde etti. Ancak bu başarılar devam ettirilemedi. 1917’de Bağdat’ı alan İngilizler, Musul sınırlarına kadar geldiler. Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan üç gün sonra da Musul ve Kerkük’ü işgal ettiler.
4. Kanal – Filistin ve Suriye Cephesi
Osmanlı Devleti, Almanların da isteğiyle İngiltere’nin Hindistan sömürgeleriyle en kısa yolu olan Süveyş kanalını almak ve Mısır’ı yeniden ele geçirmek amacıyla Kanal harekatını başlattı. Ancak düzenlenen harekat başarısızlıkla sonuçlandı. İngilizler Arapları da isyan ettirerek ilerlemeye başladı. 1917’de Filistin’i ele geçiren İngilizler, 1918’de Suriye’yi de alarak Anadolu sınırlarına dayandılar. 1918’de Yıldırım ordularına atanan Mustafa Kemal, İngilizleri Haleb’in kuzeyinde durdurdu. Bu sırada Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandı.
5. Diğer Cepheler
Osmanlı Devleti yukarıdaki cepheler dışında Hicaz ve Yemen’de isyan eden Araplar ve İngiliz kuvvetleriyle savaştı. Ayrıca müttefiklerine yardım amacıyla, Galiçya’da Rus, Romen ve Sırplara karşı savaştı.
6. Savaşın Sona Ermesi
1914’te başlayan I. Dünya Savaşı dört yıl sürdü. Savaş sonunda Almanya, Avusturya – Macaristan, Bulgaristan ve Osmanlı Devleti’nin içinde yer aldığı İttifak Devletleri yenildi. Ancak savaştan yenen ve yenilen bütün devletler çok zarar gördü. Milyonlarca insan öldü. şehirler yakılıp yıkıldı. Savaştan sonra yenenlerle yenilenler arasında önce ateşkes sonra da barış antlaşmaları yapıldı. Bunların sonucunda;
* İmparatorluklar yıkıldı. Yerine yeni devletler kuruldu.
* Bazı ülkelerde rejim değişti. Demokrasi yönetimleri daha da güçlendi.
Osmanlı Devleti savaşın yenilgiyle sonuçlanacağının anlaşılması ve müttefiklerinin savaştan çekilmeye başlaması üzerine 30 Ekim 1918’de İtilaf Devletleri’yle Mondros Ateşkes Antlaşması’nı imzalayarak savaştan çekildi.
